اصول و روشهای صحیح مطالعه

شاید بعضی دانش آموزان گمان کنند با زیاد مطالعه کردن از بقیه موفق تر خواهند بود ولی از سویی به درست مطالعه کردن بی توجه می باشند.
بعضی دیگر گمان می کنند که با بی خوابی کشیدن می توانند در تحصیل موفق باشند. اما این گروه هم اشتباه می کنند در اینجا برای تاکید و اهمیت روش های برتر مطالعه دوباره باید خاطر نشان کنیم که :

بسیاری از ناکامی ها (در تحصیل) به خاطر بد مطالعه کردن و ندانستن اصول و روش های مطالعه درست است. یکی از مهمترین چیزهایی که هر دانش آموز باید بداند آن است که روش مطالعه و یادگیری هر درسی ممکن است با درس دیگر متفاوت باشد. شما باید از معلمتان بخواهید که روش مطالعه درسی را که تدریس می کند. به شما بیاموزد. 

در مطالعات خود باید تنوع ایجاد کرد و به طور مثال اگر قرار باشد ساعاتی را صرف مطالعه نمود نباید همه وقت را برای انجام یک کار صرف کرد. کمی از وقت را باید به مرور مطلب دیگری گذراند یا مختصری درباره آینده برنامه ریزی نمود و کمی مطالعه آزاد داشت. کمی تنوع به همان خوبی استراحت کردن است. اگر فکر انسان فعالیتهای متنوعی داشته باشد کارآیی بیشتری خواهد داشت تا آن که برای مدتی طولانی به کاری یکنواخت بپردازد. همیشه باید مطلب و یادداشتی مهم به همراه داشت که همه جا بتوان از آن بهره برد بسیار مفید است که یک کتاب جیبی یا کارتی شامل مطالب کلیدی که می خواهیم آن را فرا گیریم به همراه داشته باشیم. مکان یادگیری جایی است که انسان آنجا هست یعنی اگر همه جا مطلبی به همراه نداشته باشیم بهانه خوبی برای یاد نگرفتن داریم.
وقتی به تنهایی مطالعه می کنیم این امکان وجود دارد که ساعتها پشت میز بنشینیم بدون اینکه فراگیری چندانی داشته باشیم. زمانی که عضو یک گروه فعال مطالعاتی باشیم امکان “در رویا رفتن” به طور قابل ملاحظه ای کاهش می یابد.
در مطالعه نباید کمال گرا بود به این معنی که در یاد گرفتن مطلبی نباید خیلی وسواس داشته باشیم یا وقت بسیار زیادی را به یاد گرفتن مطلبی اختصاص دهیم که هر قدر آن را مطالعه می کنیم از توانایی خود نسبت به درک آن اطمینان حاصل نکنیم. کمال گرایان اغلب به دلیل انجام دادن کامل تعداد کمی از کارها در نهایت با انباشته شدن کارهای مهم مواجه می شوند. کاری که امروز غیرممکن به نظر می رسد ممکن است پس از مدتی (هنگامی که اطلاعات و تجربیات لازم در جهت سازماندهی روش انجام کار به دست آید) امری بسیار آسان تلقی شود. خطر واقعی پافشاری در انجام یک کار ردیف شدن بقیه کارهای انجام نشده است که در همان زمان در حال انباشته شدن هستند. زمان را به تفکر درباره مطالعه نباید تلف کرد. افراد باهوش به تدابیر بسیار پیچیده اجتناب از مطالعه مانند موارد ذیل آشنا هستند: تمیزکاری مرتب کردن و تظاهر به این که قبل از مطالعه انجام دادن آن کارها لازم است. انجام دادن کارهای کوچک و آسان به عنوان راهی برای به تاخیر انداختن شروع یک کار مهم و بزرگ. پیدا کردن فعالیتهای جایگزینی.
باید از کنار موانع رد شد.هنگامی که مطلبی می رسیم که چیزی درباره آن نمی دانیم نباید متوقف شویم. بلکه باید آن را مانند جزیره کوچکش پشت سر بگذاریم. باید موضوع بعدی را مطالعه نمود شاید ساده تر بیان شده باشد. ممکن است پس از این که به چند موضوع و مطلب تسلط پیدا کردیم آن مشکل خود به خود حل شود. انسان نباید خود را به روش مطالعاتی که به طور اتفاقی برگزیده است محدود نماید. برای انجام کارهای مختلف به کارگیری روشهای متفاوت سودمند است. آزمون روشهای مختلف باعث به وجود آمدن تنوع و جذابیت در فعالیت های تحصیلی می شود. جعبه ابزاری از روشهای گوناگون یادگیری باید فراهم آورد.
هر قدر روشهای مختلفی که برای یادگیری مورد آزمایش قرار می دهیم بیشتر باشد بهتر می توان تصمیم گرفت که کدام یک از فنون بیش از بقیه مناسب انجام کاری خاص در موقعیتی خاص می باشد. انتخاب بهترین روش برای انجام کارهای مختلف مهارت بسیار مفیدی در جهت پیشرفت است. به این معنا که انسان به سرعت می تواند خود را با موقعیت ها و شرایط جدید وفق دهد.
باید کاری کنیم که هر صفحه از یادداشتهایمان با صفحات قبل فرق داشته باشد.این باعث می شود که هر صفحه در خاطرمان بماند. تمام صفحه را نباید پر کنیم بلکه باید جای خالی برای اصطلاحات بعدی و مطلب اضافی قرار دهیم.

خواندن مفید با استفاده از قلم امکان پذیر است.
باید در حال مطالعه نکات مهم را در کنار صفحات یادداشت کردو با استفاده از ماژیک یا شبرنگ قسمت های مهم را مشخص کرد. این موضوع به ما این امکان را می دهد تا به طور مستمر با مطالب کتاب ارتباط داشته باشیم.
باید در حالی که مطالعه می کنیم سوالاتی مطرح کرده و بنویسیم که موجب می شود بعدها در آن مورد خود را بیازماییم.
حتما باید در حال مطالعه خلاصه برداری کرد. خلاصه نویسی مهارت بسیار سودمندی است که با تمرین پیشرفت می کند. مهارت یافتن در خلاصه نویسی به انسان کمک می کند تا حجم مطلبی که می خواهد یاد بگیرد کمتر شود. این مهارت خود به خود انسان را به تصمیم گیری راجع به موارد مهم و غیرمهم وادار می سازد و موجب جلوگیری از اتلاف وقت و انرژی که صرف مطالعه بی نتیجه و سرسری می گردد می شود.
وضو داشتن به هنگام مطالعه باعث شادابی جسم و روح انسان و تمرکز حواس می شود. خواندن دعای مطالعه قبل از شروع کار می تواند ثمربخش باشد:
"اللهم اخرجنی من ظلمات الوهم و اکرمنی بنور الفهم. اللهم افتح علینا ابواب رحمتک و انشر علینا خزائن علومک برحمتک یا ارحم الراحمین."
"پیش مطالعه"بسیار مهم است. نباید فراموش کرد که حتی اگر پیش مطالعه خیلی سطحی هم باشد باید آنرا انجام داد.
نت برداری نوشتن نکات اساسی و مشخص کردن مطالب مهم بسیار مفید است که ما را در مرور سریع یاری خواهد کرد.
تکرار مرتب مطالب آموخته شده به صورت روزانه هفتگی و... فوق العاده مفید است.با تکرار مرتب باید مطالب را طوری در ذهن خود جا دهیم تا هرگز فراموش نشوند (جزیی از حافظه بلندمدت ما را تشکیل دهند(.
چند دقیقه مطالعه پس از کلاس اگر از پیش مطالعه پر اهمیت تر نباشد کم اهمیت تر نخواهد بود. باید تجربه های شخصی خود برای مطالعه بهتر کمک بگیریم. البته تجربه هایی که ثمربخش بوده اند. مواردی همچون مکان مطالعه روشن بودن فضای مطالعه جریان هوای تازه استراحت در بین مطالعه و غیره بسیار مهم است اما باید به این نکته توجه کرد که نباید خیلی در مورد آنها دچار وسواس شد. برای مطالعه در همه شرایط چه آرام و ساکت و چه شلوغ و پر سر و صدا باید تمرین کنیم. زیرا در بعضی از مواقع ناچار به مطالعه در این شرایط خواهیم بود. داشتن طرح و برنامه در مطالعه بسیار ثمربخش است. البته برنامه ای قابل اجرا انعطاف پذیر و در حد توان. بهتر است طرح ها و برنامه های مطالعاتی را به اطرافیان بگوییم تا در انجام آنها بیشتر تلاش کنیم.

خواندن و فهمیدن
خواندن یک مهارت ضروری برای دانش آموزان نه تنها به عنوان یک منبع دستیابی به اطلاعات بلکه به عنوان یک فعالیت تفننی می باشد. البته خواندن باید همراه با درک باشد وگرنه نتیجه دستیابی به اطلاعات را نخواهد داد. برای خواندن با درک خواننده باید اطلاعات را از طریق فرآیندهای معین جمع آوری کند. به گفته دیگر درک استنباط معنی از موارد چاپی را ایجاب می کند. جهت استنباط معنی از یک متن خواننده ابتدا باید کلمات اصطلاحات تعابیر و جملات را بفهمد.
علاوه بر خواندن همراه درک، خواندن باید همراه با سرعت باشد.خواننده ای که هر بار کلمه ای را به تنهایی می خواند و روی آن متمرکز می شود یک کندخوان است. بنابراین او خواننده غیرکارآ است ولو این که با فهم بخواند. در حقیقت یک کندخوان روی هر کلمه برای تشخیص عناصر ساختاری اش توقف یا مکث می کند. چنین خواننده ای تقریبا 8 ـ7 مکث در هر سطر صفحه با اندازه متوسط انجام می دهد در حالی که یک خوانند متوسط تقریبا 5 ـ4 و یک خواننده تندخوان تقریبا 3 ـ2 مکث برای چنین سطری خواهد داشت. یعنی در هر مکثی که تقریبا یک چهارم ثانیه طول می کشد تندخوان دو تا چهار کلمه ولی کند خوان فقط یک کلمه می خواند. تندخوان در حدود ششصد تا هزار کلمه در دقیقه متوسط خوان تقریبا سیصد تا چهار صد کلمه و کند خوان صد و پنجاه تا دویست کلمه در دقیقه می خوانند. به تعبیر دیگر آهسته خوان چهار دقیقه متوسط خوان دو دقیقه و تند خوان صرفا یک دقیقه برای خواندن یک عبارت معمولی از یک متن (در صورتی که کلمات و ساختارهای مشکل نداشته باشد) نیاز دارد.
اضافه بر این کندخوان میدان دید محدودی دارد. میدان دید به محیطی که در آن لغات بطور واضع قابل دیدن هستند گفته می شود. کندخوانها از کلمه ای به کلمه دیگر می روند در حالی که روی هر کلمه مکث می کنند. از طرف دیگر تندخوانها میدان نگرش بزرگی دارند که در آن می توانند چندین کلمه را در یک زمان بخوانند. آنان صرفا میدان نگرش وسیع ندارند بلکه نگرشی هم به پیرامون دارند. یعنی می توانند کلمات در زوایا و پیرامون میدان دیدشان را ببینند. البته کلمات پیرامون دید را به روشنی نمی توانند ببینند اما جهت تکمیل و حدس معنای آن ها می توانند بقدر کافی کلمات را ببینند.
اخیرا متذکر شدیم که خواندن باید به درک منتهی شود و فهم باید ملازم سرعت باشد به منظور این که خوانندگان با فهم و 1- سرعت بخوانند باید مراحل زیر را طی کنند.
2- سرعت تشخیص کلمه.
3- سرعت درک معنای کلمه
4- سرعت درک جمله.
 سرعت فهم پاراگراف که عبارت است از:
الف ـ خواندن پاراگراف برای مفهوم اصلی یعنی گذرخوانی.
ب ـ خواندن پاراگراف برای آگاهیهای ویژه یعنی خواندن پژوهشی.
ج ـ خواندن پاراگراف برای جزئیات و درک کامل: یعنی خواندن به منظور اطلاعات دقیق (دقیق خوانی)
5- سرعت درک مطلب متن.
سرعت تشخیص کلمه
تشخیص کلمه یک قسمت اساسی جریان خواندن است. خواننده کلمه را به تمامی بدون ملاحظه اجزایش باید بشناسد. او به اولین و آخرین حرف هر کلمه باید توجه کند بجای این که همه حرفهای کلمه را یکی یکی ملاحظه کند. در واقع خواننده ابتدا حرف آغازین و سپس آخرین حرف کلمه را جهت فهم کلمه به عنوان یک کل می بیند. در حالی که خواننده به کلمه به عنوان یک واحد توجه دارد باید تفاوت بین آن کلمه و کلمه ای که شباهت زیاد به آن دارد بفهمد. یک کلمه ممکن است کاملا شبیه دیگری باشد با این وجود در این تشابه ممکن است ویژگی خاصی وجود داشته باشد که کلمه ای از دیگری تفاوت یابد. مثلا او “حسن” را به تمامی تشخیص می دهد اما در همان زمان باید بداند که تفاوتی بین “حسن” و “حسین” وجود دارد. شاید خواننده در اولین نگاه هر دوی آنها را همانند ببیند ولی بعدا با یک تمرکز کوچک روی دو کلمه او خواهد توانست (ی) زیادی در دومی را ببیند. البته وی لزوما هر حرف را تمیز نمی دهد. او به آسانی می تواند بین دو کلمه با نگاه کردن به آنها به دقت و سرعت تمایز قایل شود.
تشخیص کلمه باید همراه با سرعت باشد و گرنه به فعالیت حرف یابی تبدیل خواهد شد. اگر خواننده ای بیش از یک هشتم ثانیه زمان برای پرداختن به کلمه ای مصرف کند به احتمال زیاد وی با شیوه حرف یابی حرکت می کند. به منظور آموزش سریع خوانی خواننده باید نگاهش به کلمات محدودیت زمانی معین داشته باشد.

خواندن پژوهشی
خواندن پژوهشی(Scanning) نوعی فن سریع خوانی است که برای تعیین اطلاعات مخصوصی نظیر تاریخ تولد، درجه حرارت، جایگاه و غیره بکار می رود. در اجرای خواندن پژوهشی خواننده نیازی به خواندن همه سطرها ندارد. او از سطرها و صفحه ها به منظور یافتن اطلاعات ویژه ای که در جستجوی آنهاست به سرعت عبور می کند. خواننده هر نوع اطلاعاتی را به استثنای قسمتهای معینی که در پی آنهاست جمع آوری نمی کند. برای این که خواننده خواندن پژوهشی را با مهارت و بطور موثر انجام دهد مراحل زیر پیشنهاد می شوند.
1- ابتدا خواننده برای این که بفهمد آیا آگاهیهای مورد نظر در متن موجود است یا نه به عنوان پاراگراف نگاه کند. احتمالا اطلاعات ویژه در تیتر پاراگراف نشان داده شده باشد. اگر نباشد خواننده باید آنها را در پاراگراف جستجو کند.
2- خواننده باید سطرها را نگاه کند بدون این که آنها را بخواند باید اطلاعاتی را که می خواهد جستجو نماید.
3- سپس خواننده باید آگاهیهای مورد نظر را تشخیص بدهد و بفهمد.

دقیق خوانی
دقیق خوانی یا خواندن برای اطلاعات دقیق به معنای خواندن برای درک کامل است.
مطالعه برای چنین هدفی جریانی است که در آن خواننده اطلاعات درست متن را برمی گزیند و گردآوری می نماید. این نوع خواندن لازمه اش اینست که خواننده مفاهیم استنباطها و دلالتهای جملات در پاراگراف را بفهمد به علاوه خواننده باید معانی غیرمستقیم را بخوبی معانی مستقیم کلمات درک کند.
مراحل خواندن به منظور اطلاعات دقیق عبارتند از:
1- یافتن مفهوم اساسی با خواندن اولین و آخرین جمله پاراگراف و نگاه گذرا به بقیه.
2- گزینش آگاهیهای جزئی مهم پاراگراف جهت دستیابی به اطلاعات دقیق.
3- مبادرت به طرح کردن سئوالات و جواب گفتن به آنها در خلال مطالعه پاراگراف با درکی کامل.
4- دنبال کردن همه زوایای پاراگراف بطور کامل جهت درک آن.
5- تقسیم بندی و سازماندهی عناصر در ذهن خود برای درک مفاهیم پاراگراف.
6- هنگام خواندن پاراگراف به نتایج کلی دست یافتن.
7- توانایی برای فهم نقشه های ترسیمی به منظور درک پاراگراف.
8- فهم لغات جملات و تعابیر راهنما جهت درک همه پاراگراف و بدست آوردن مفهوم درست.

منبع: باشگاه اندیشه